Drogie Podróżniczki, Drodzy Podróżnicy,
Podobno kulturowych ciekawostek nigdy za wiele! Dlatego zapraszamy na kolejną rowerową przejażdżkę tropem kulturowo-historycznych atrakcji i ciekawostek w ramach cyklu wpisów „Kultura na rowerze”. Ostatnio przemierzaliśmy Roztocze. Jako drugą destynacje wybraliśmy Beskid Niski – region, który wspólnie odwiedzimy w czerwcowy długi weekend w ramach wyprawy „Bezdroża Beskidu Niskiego”. Dziś proponujemy zanurzyć się w beskidzkie góry, wśród których znajduje się mnóstwo śladów kultury Łemków, czyli wschodniorusińskiej grupy etnicznej. Proponujemy zatem prawdziwie etnograficzną eskapadę. Ruszajcie z nami!
Beskid Niski jako tygiel kulturowy był wyjątkową przestrzenią, w której różne narodowości, religie i tradycje przez wieki współistniały i wzajemnie się inspirowały, tworząc niezwykle bogaty i zróżnicowany krajobraz kulturowy. Choć po II Wojnie Światowej władza ludowa w ramach Akcji „Wisła” robiła wszystko, żeby doprowadzić do ujednolicenia kulturowo-narodowego w kraju, ślady tradycji mniejszości etnograficznych zamieszkujących rejony Beskidów są obecnie wyjątkowo pielęgnowane. Szczególne miejsce w pamięci historycznej zajmuje kultura Łemków.
_(HB7).jpg)
Gdzie kryją się skarby kultury łemkowskiej?
Niewątpliwie wyjątkowym miejscem pozostaje Banica – wieś, którą niegdyś zamieszkiwali niemal wyłącznie Łemkowie. Rokrocznie odbywa się tu Międzynarodowy Tydzień Wielokulturowy, którego punktem wyjścia była kultura łemkowska i potrzeba jej propagowania. Z czasem rozszerzono zasięg tematyczny festiwalu i zaczęto kłaść nacisk na wielokulturowość w ogóle. W 2006 roku w ramach obchodów jednej z edycji MTW, w Banicy powstały drewniane rzeźby, które tworzą stałą plenerową ekspozycję. W Banicy znajduje się także XVIII-wieczna drewniana Cerkiew Świętych Kosmy i Damiana, która znajduje się na Szlaku Architektury Drewnianej. Po wysiedleniu ludności łemkowskiej w 1947 roku, świątynia została przejęta przez Kościół rzymskokatolicki i obecnie pełni funkcję kościoła parafialnego pod tym samym wezwaniem. Cerkiew ma trójdzielną konstrukcję, charakterystyczną dla architektury łemkowskiej. Składa się więc z babińca (przedsionka przeznaczonego dla kobiet), nawy, czyli głównej części świątyni i prezbiterium – miejsca z ołtarzem zarezerwowanego dla duchowieństwa. Tradycyjnie teren cerkwi otoczony jest niskim kamiennym murem a obok świątyni znajduje się wolnostojąca dzwonnica. W tym wypadku funkcję dzwonnicy pełni brama wejściowa.
Cerkwi wybudowanych przez ludność łemkowską jest w tych okolicach znacznie więcej. Warto wspomnieć choćby jedną z najstarszych świątyń łemkowskich – cerkiew Opieki Matki Boskiej w Owczarach, czy cerkiew św. Paraskewy w Kwiatoniu – jedną z najlepiej zachowanych w Polsce. Stanowi ona także klasyczny przykład tradycyjnej architektury łemkowskiej w stylu północno-zachodnim.
By dotrzeć do samych źródeł warto odwiedzić wieś Zyndranowa, gdzie znajduje się skansen – Muzeum Kultury Łemkowskiej. To kluczowe miejsce poświęcone historii i dziedzictwu Łemków w Polsce. Powstało w 1968 roku z inicjatywy Teodora Gocza, Łemka, który po wysiedleniach w ramach Akcji „Wisła” zdecydował się wrócić do rodzinnej wsi. Wśród eksponatów z życia Łemków w muzeum znalazły się m.in.: chyża, czyli tradycyjny drewniany dom z oryginalnym wyposażeniem, budynki gospodarcze (kuźnia, stodoła), eksponaty etnograficzne takie jak tradycyjne stroje, przedmioty codziennego użytku, czy rękodzieło oraz z dokumenty historyczne, zwłaszcza z okresu wysiedleń. Tak ważnego miejsca nie mogło go zabraknąć na naszej czerwcowej wyprawie rowerowej.
Jak dobrze poszukamy to trafimy również na rekonstrukcje tradycyjnych łemkowskich obrzędów. Jednym z bardziej fascynujących jest Łemkowska Watra w Zdyni. Watra to słowo pochodzące z języka łemkowskiego oznaczające ognisko. W kontekście kultury łemkowskiej odnosi się jednak nie tylko do dosłownego ognia, ale także do spotkań, tradycji i wspólnoty. Watra w Zdyni to doroczny festiwal organizowany przez społeczność łemkowską, który gromadzi Łemków z Polski i zagranicy, a także wszystkich miłośników ich kultury. Co znajduje się w programie wydarzenia? Rytualne rozpalanie ogniska symbolizującego jedność, kontynuację tradycji i pamięć o przodkach. Można przy tym usłyszeć ludowe melodie łemkowskie w wykonaniu zespołów folklorystycznych czy wziąć udział w warsztatach dotyczących języka, religii czy zwyczajów Łemków. W tym zwyczajów kulinarnych. Ale teoria teorią – kuchnia najlepsza jest w praktyce! Dlatego w Zdyni można skosztować tradycyjne fuczki (placki z kiszonej kapusty) czy kiszki (kaszanki).
Na koniec ciekawostka: trzy wybrane nazwiska artystów, którzy mieli łemkowskie korzenie:
Nikifor Krynicki, czyli najbardziej znany łemkowski malarz i równocześnie jeden z najwybitniejszych przedstawicieli sztuki naiwnej. Nikifor był samoukiem. Jego edukacja artystyczna opierała się głównie na obserwacji ikon w cerkwiach greckokatolickich oraz na reprodukcjach obrazów. Tworzył głównie akwarele na papierze. Szacuje się, że namalował ponad 40 tysięcy prac, w tym pejzaże Krynicy, sceny miejskie i liczne autoportrety. W Krynicy Zdrój znajduje się Muzeum Nikofora, które warto je odwiedzić, np. podczas wycieczki rowerowej szlakiem Velo Natura.
Jerzy Nowosielski – malarz o łemkowskich korzeniach i jeden z najważniejszych współczesnych pisarzy ikon. Oprócz najbardziej zaznanych w jego dorobku obrazów abstrakcyjnych, wielokrotnie nawiązywał do rodzinnych tradycji tworząc oryginalne ikony.
Andy Warhol, czyli król amerykańskiego popartu. Czemu znalazł się w tym zestawieniu? Bo właściwie nazywał się on Andrew Warhola, a jego rodzice byli Łemkami pochodzącymi z małej wsi Miková w północno-wschodniej Słowacji. Tak więc syn wschodnioruńskich emigrantów przeszedł do historii jako czołowy przedstawiciel popkultury. Kto by pomyślał!
Temat kultury łemkowskiej to istna kopalnia bez dna! Zwłaszcza, że jest ona nieustannie pielęgnowana i podtrzymywana mimo tragicznych wydarzeń, jakie spotkały tę mniejszość etniczną w Polsce po II Wojnie Światowej. Z myślą o łemkowszczyźnie zorganizowaliśmy czerwcową wyprawę rowerową „Bezdroża Beskidu Niskiego” na długi weekend 19-22.06.2025. Będzie ona idealną okazją, żeby zagłębić się w historię Łemków, poznać bliżej ich życie i tradycje. Dlatego nie zwlekajcie! Trwają zapisy na tę etnograficzną rowerową przygodę.
Pozostając przy temacie długich weekendów – jeśli nie macie jeszcze planów na wyjazdy, zapraszamy serdecznie w majówkę (1-5.05) na wyprawy:
Aby jednak wystartować w nowy sezon z kondycją, zapraszamy Was serdecznie na rozruch podczas jednodniowych wycieczek już w kwietniu:
5.04. Ustawka rowerowa do Twierdzy Modlin i nad Wkrę – wycieczka całkowicie za darmo! Zapraszamy wszystkich naszych Sympatyków i tych, których jeszcze nie znamy, aby wyruszyć wspólnie na szlak i spędzić aktywnie dzień w super towarzystwie! Z pewnością też zatrzymamy się gdzieś na przerwę, aby coś zjeść. Ci co nas znają, wiedzą, że nie pozwalamy zgłodnieć za bardzo na naszych wyprawach.
Spotkanie o godz. 9.00, miejsce spotkania: pod Mostem Grota Roweckiego po praskiej stronie, od strony Żerania https://maps.app.goo.gl/x9hRPK8pD9img4zx7
TRASA: Warszawa – Twierdza Modlin – Pomiechówek – Kosewko – Nowy Dwór Mazowiecki, dystans ok. 52 km
Powrót do Warszawy – wedle sił i uznania, pociągiem lub kto będzie miał ochotę rowerem, np. dla odmiany przez Lasy Chotomowskie, w sumie dystans… zobaczymy jak wyjdzie :).
KOSZT UDZIAŁU: 0,00 zł, posiłek płatny we własnym zakresie, zatrzymamy się w Restauracji Modelina w Modlinie.
Abyśmy jednak mogli zapewnić wszystkim możliwość posiłku, musimy wiedzieć, ile nas mniej więcej będzie, dlatego bardzo prosimy o wysłanie zgłoszenia przez formularz: https://forms.gle/Gv1FYLRhk9AU3qcR9. W przypadku zgłoszenia, a potem rezygnacji prosimy o krótkiego SMS-a z taką informacją i podaniem imienia i nazwiska najpóźniej do 4.04.
W czwartek przed wycieczką będziemy sprawdzać prognozy pogody i mamy nadzieję potwierdzać realizację. To jak, z kim się widzimy?
A kolejne nasze wyprawy w kwietniu, to:
13.04 – Do Kurpiów przez Puszczę Zieloną – to okazja by podziwiać wielkanocne, barwne, wielometrowe palmy oraz poznać tradycje mieszkańców północnego Mazowsza
26.04 – Tajemnice rzeki Pilicy i uroki Zalewu Sulejowskiego – na trasie czekają liczne atrakcje Sulejowskiego i Spalskiego Parku Krajobrazowego, leśne szlaki nad Zalewem i malownicze drogi nad Pilicą.
Zapraszamy oczywiście na nasze wyjazdy wiosenne i letnie – ich szczegóły poznacie, klikając w poszczególne wyprawy z Kalendarza wypraw lub ze strony głównej.
Do zobaczenia na szlaku!
Wasze niezapomniane Wyprawy RoweLove